Als duurzaamheidsadviseur hoor je zelf het goede voorbeeld te geven vind ik. Daarin had ik persoonlijk al veel stappen gezet. Zo hebben we in huis al jaren enkel nog ledverlichting, de zuinigste apparatuur die er te krijgen is en overal schakelaars om onnodig standby-verbruik te voorkomen. Ik eet geen vlees en weinig zuivel. Mijn bedrijf DZyzzion was al een paar jaar fossielvrij, door een combinatie van zonnepanelen, infraroodpanelen in mijn werkkamer en een elektrische auto (‘Nooit meer tanken’ (2)), die we ook privé gebruiken. Maar ons huis had nog wel een cv-ketel. Die was inmiddels 20 jaar oud en nodig aan vervanging toe. Daar moest natuurlijk ook een duurzame oplossing voor komen.
De juiste oplossing was nog wel een zoektocht. Ons huis is een houtskeletbouwwoning van Koploper VDM Wonen uit 2001, met een voor die tijd zeer goede isolatie, die ook nu nog prima voldoet. Met 21 zonnepanelen op het dak heb ik een flink overschot aan zonnestroom. Een all-electric oplossing met een warmtepomp ligt dan voor de hand.
Wat is een warmtepomp? Warmtepompen zijn toestellen die op een milieuvriendelijke manier voor verwarming en warm water zorgen, soms ook voor koeling. Ze werken in feite als een omgekeerde koelkast en pompen ‘gratis’ energie van buiten naar binnen of andersom. Er is alleen elektriciteit nodig om de warmtepomp zelf te laten draaien. Daardoor kunnen rendementen tot wel 400% worden behaald. Bij een cv-ketel is dat gemiddeld rond de 90%. Ook de CO2-uitstoot bij verwarming met een warmtepomp is dus veel lager dan bij een cv-ketel, vooral als er groene stroom gebruikt wordt.
Maar … het huis heeft luchtverwarming (van Brink Climate Systems) in combinatie met een warmte-terugwin-unit (balansventilatie). Dat heeft z’n voordelen, zoals relatieve energiezuinigheid, een snelle opwarming en weinig ruimtebeslag door radiatoren. Het nadeel is dat de luchtverwarmer wel met relatief warm water gevoed moet worden om het huis voldoende warm te kunnen krijgen en koude luchtstromingen te voorkomen. De warmtepompen die tot voor kort op de markt waren, konden hiervoor onvoldoende hoge temperaturen leveren.
Een optie zou kunnen zijn het hele systeem los te laten en vloerverwarming aan te leggen. In nieuwbouwwoningen kan je dat in 1 keer meenemen, maar voor een bestaande woning is het best kostbaar. Bovendien hebben we een mooie zelf gelegde eikenhouten vloer, die we liever niet kwijt willen. Zo’n vloer gaat ook niet goed samen met vloerverwarming, omdat je door de goede isolatie veel rendementsverlies hebt. Dat is zonde van de energie. Verder hebben we nog plafondverwarming overwogen met capillaire leidingmatten. Best interessant, maar ook een forse investering. Bovendien, je kunt wel lage temperatuurverwarming aanleggen, maar wat doe je dan met de ventilatie? De ventilatielucht zal ook moeten worden verwarmd, anders wordt het wel erg oncomfortabel in huis. Kortom, een lastig verhaal. Ook gesprekken met verschillende leveranciers op energiebeurzen leverden geen bevredigende oplossing op.
ASN Installaties In 2014 deed ASN Installaties uit Dokkum mee met een van onze Koploperprojecten duurzaam ondernemen. Ze wonnen toen zelfs de Koploperprijs. Eerder installeerden ze bij ons al zonnepanelen. En ASN is nog steeds Koploper. Zowel in duurzame installatietechniek als in hun eigen bedrijfsvoering. En bij het enthousiasmeren van anderen via de Freonen fan Fossylfrij Fryslân, waarin we nauw samenwerken om zoveel mogelijk bedrijven te helpen fossielvrij te worden.
Gelukkig denken ze bij ASN Installaties graag mee en houden ze de ontwikkelingen op installatiegebied goed in de gaten. Iwan Mulder van ASN vertelde dat er een nieuw type warmtepomp was die een voldoende hoge watertemperatuur zou kunnen leveren voor onze luchtverwarming. Even later kreeg ik de brochure van de Daikin Altherma 3 H HT, een hoge temperatuur lucht/water warmtepomp die speciaal is ontwikkeld om cv-ketels te vervangen.
Behalve de prima specificaties (zie tekstkader), was ik positief verrast door het design van de warmtepomp. Ik had bij warmtepompen altijd het beeld van lelijke witte buitenunits met een zichtbare ventilator, die veel lawaai maakt. Maar deze buitenunit ziet er mooi uit met z’n zwarte rooster aan de voorkant. Daarmee won Daikin in 2019 de Reddot Design Award. Ook is het geluidsniveau vergeleken met andere warmtepompen erg laag. Door de extra grote ventilator is de geluidsdruk 38 dB(A) op 3 meter en zelfs 35 dB(A) in de lage geluidsmodus. Dat is ook prettig voor als je lekker in de tuin zit en voor de buren. De binnenunit maakt ook weinig geluid, ziet er ook prima uit en past mooi bij andere keukenapparatuur. Voor ons is dat niet zo van belang, omdat deze unit toch op zolder in een technische ruimte staat.
De Daikin Altherma 3 H HT De Daikin Altherma 3 H HT levert tot 70ºC warm water met een hoog rendement. De warmtepomp is leverbaar in versies van 14, 16 en 18 kW, voor zowel 1 fase als 3 fasen. De versie van 14 kW is voor ons voldoende. De Bluevolution-technologie van deze warmtepomp combineert een speciaal ontwikkelde compressor en het R-32 koudemiddel. Met zijn lagere Global Warming Potential (GWP) geeft R-32 net zoveel kracht als standaard koudemiddelen maar dan op een energiezuinigere manier met minder CO₂-uitstoot en dus een lagere impact op het milieu. R-32 is bovendien eenvoudig terug te winnen en te recyclen. Naast verwarmen, kan deze warmtepomp (afhankelijk van het type) ook koelen. Met onze luchtverwarming is dat echter geen optie, omdat er dan condensvorming kan ontstaan in de luchtkanalen.
Zijn er dan geen nadelen? Nou, een warmtepomp is superefficiënt, maar kan niet in hele korte tijd veel warmte leveren, zoals een cv-ketel. Er is dus een buffervat nodig, waarin het water langzaam wordt opgewarmd. Zo heb je altijd voldoende warmte op voorraad voor als de ruimte verwarmd moet worden. Daarnaast is er voor het warm tapwater een apart boilervat nodig om altijd over warm douche- en tapwater te beschikken. Die vaten moeten natuurlijk wel ergens staan. Na enig passen en meten, bleek er voldoende ruimte te zijn achter de bestaande luchtverwarmer en de wtw-unit op de zolderverdieping. En er blijft zelfs nog ruimte over om de knieschotten weer te gebruiken voor opslag van spullen.
Op maandag 28 september kwamen installateurs Lex en Johan al vroeg aan met een bestelwagen vol spullen, samen met twee leerlingen van ROC Friese Poort die een leer-werktraject volgen. We vroegen ons af of dit allemaal wel zou passen. Maar in de loop van de dag stond alles op netjes z’n plek.
In de volgende dagen werd alles aangesloten. Het was even zoeken hoe en waar de warme en koude leidingen door het dak naar de buitenunit moesten komen. Maar daarvoor werd een prima oplossing gevonden, via een bestaande opening. De felrode en -blauwe leidingen werden samen met de elektrische kabels door een nieuwe PVC-buis geleid die precies past bij de bestaande regenpijpen. Zo valt het helemaal niet op. Uiteraard zie je de buitenunit wel, maar vanwege het mooie design is dat geen probleem.
Op dinsdag kon de oude cv eruit en moesten we even een paar dagen koud douchen. Dat hadden we er graag voor over. Het was trouwens ook tijd voor vervanging, want de opvangbak voor condenswater was flink verroest en ook andere onderdelen hadden hun beste tijd gehad. Op donderdag werd het systeem gevuld en onder druk gezet. Vrijdag in de ochtend werd de stoppenkast nog vervangen. De oude was inmiddels behoorlijk vol geworden door alle stoppen voor de inductiekookplaat, de elektrische laadpaal etc. Nu hangt er een mooie en ruimere kast. Helemaal overzichtelijk en bij de tijd. Direct is ook nog even een bestaande omvormerkabel vervangen, die eigenlijk wat te dun was, zodat we nog wat meer zonnestroom overhouden. Fijn zulke meedenkers. In het begin van de middag werd de installatie aan gezet. Spannend. Zou alles het doen? Maar het ging helemaal goed. Al binnen een paar uurtjes liep de temperatuur in het boilervat netjes op naar de voorlopig ingestelde temperatuur van 51 ºC. In huis werd het weer lekker warm. ’s Avonds gelijk maar even een heerlijke warme douche genomen.
In de komende tijd gaan we uiteraard het verbruik en het comfort goed monitoren. Misschien dat er nog enige fine-tuning nodig is. Vooral deze winter is het spannend of we het ook bij heel koud weer warm genoeg houden. Maar ik heb er alle vertrouwen in. De Daikin 3 H HT is ontworpen om zelfs bij temperaturen tot -28 ºC nog in de warmtepomp-modus te functioneren. Voor zulke extreme situaties, zit er altijd nog een elektrische na-verwarmer op. Die hebben we overigens wel klein gehouden, om te voorkomen dat we een zwaardere elektriciteitsaansluiting nodig hebben tegen hoge kosten. Het zou ook onzin zijn om voor zulke incidentele situaties een zwaarder systeem aan te leggen. Dan kunnen we altijd nog met een dikke trui in een kamer met een infraroodpaneel gaan zitten.
We gaan het zien. In elk geval hoeven we nooit meer te stoken!
